Tarjimai hol
To‘ychi hofiz Toshmuhamedov (1868 – 1943) mashhur o‘zbek mumtoz qo‘shiqchisi, hofiz, xalq musiqasi va maqom bilimdoni, Farg‘ona va Toshkent ijro san’ati namoyandasi. O‘zSSR Mehnat qahramoni (1927). O‘zSSR xalq qo‘shiqchisi (1927).
Mulla To‘ychi 1868-yil Toshkentda kosib-to‘quvchi oilasida tug‘ilgan. Bolaligidan To‘ychi otasiga ustaxonada yordam bergan, uning vafotidan so‘ng madrasada mardikorlik qilgan, so‘ngra mahallada oshpazlik qilgan. O‘rta maktabni tamomlagan (1878 – 1884).
Narzixon, Madumar va Abduqahhor hofizlarni o‘z ustozi deb bilgan. Keyinchalik mahoratli ijroda ulardan ham o‘zib ketgan. Tez orada, Mulla To‘ychi O‘zbekistonning sevimli xonandalaridan biriga aylanib, xalq tilida To‘ychi hofiz nomi bilan mashhur bo‘ladi. 1905-yil Moskvadan kelgan mutaxassislar Mulla To‘ychi Toshmuhammad ijrosida 20 dan ziyod xalq musiqa ijrosini yozib olishadi, ular orasida: “Ilg‘or” (ikki qismi), “Yangi kurt”, “Auji kurt”, “Suvora” (ikki qismi), “Hisrav” (ikki qismi). Xalqda bu plastinkalar “Mulla To‘ychi plastinkalari” nomi bilan atalgan.
1912-yil u vaqtlar mashhur bo‘lgan To‘ychi hofizga bag‘ishlangan “Armug‘on Hislat” jamlanmasi omma e’tiboriga havola etiladi. U o‘zbek shoiri Hislat tomonidan tashkil etilgan (1882—1945).
“Armug‘oni Hislat” jamlanmasi o‘z ichiga har xil shoirlarning asarlarini olib, unda 100 dan ziyod she’rlar mavjud. Ularning ko‘pi Mulla To‘ychi repertuariga tegishli. Jamlanma muallifi hofiz kunga solgan qo‘shiqlarni ham saqlab qolgan.
Agar Oktyabr jamoat inqilobidan avval xonanda kichik davralarda ishtirok etgan bo‘lsa, sovet davrida uning iqtidori keng ommaga namoyon bo‘lgan: u katta konsertlarda ishtirok etali. 1923-yil Toshmuhamedov musiqachilar guruhi bilan Moskvadagi Butun Rossiya qishloq xo‘jaligi ko‘rgazmasida ishtirok etishadi. Ushbu guruhga o‘z davrining taniqli xonanda va bastakorlari kirgan: Yusufjon Qiziq Shakarjonov, Abduqodir Ismoilov, Ahmadjon Umurzoqov, To‘xtasin Jalilov va boshqalar. To‘ychi hofizni keyinchalik Moskvaga chaqirib, uning ijrosidagi o‘zbek xalq qo‘shiqlarini yozib olishadi.
1928-yildan umrining oxirigacha Mulla To‘ychi Toshmuhamedov O‘zbekiston radio qo‘mitasida qo‘shiqchi-solist bo‘lib faoliyat yuritadi. 1927-yil O‘zbekiston jamoati Mulla To‘ychining ko‘p yillik ijro faoliyatini keng nishonlaydi, qo‘shiqchiga Mehnat Qahramoni va O‘zSSR xalq qo‘shiqchisi unvoni beriladi.
1931-yil Mulla To‘ychi taniqli qo‘shiqchilar Dumilla Xalim Ibodov va Xoji Abdulaziz Rasulovlar bilan 1-respublika san’at ishchilari yig‘ilishida Navoiy so‘zlariga yozilgan “Iroq” dostoni va bir nechta xalq qo‘shiqlarini ijro etishadi.
Moskvada bo‘lib o‘tgan o‘zbek san’atining birinchi dekadasida Mulla To‘ychi Butun ittifoq radiosiga taklif etiladi va magnitofonga “Bayot” hamda “Ushshoq” maqomlari yozib olinadi. Maqomlar va yirik shakldagi qo‘shiqlar ijrosi uchun mahoratli tayyorgarlik, shirali ovoz, boy musiqiy xotira talab qilingan: u judda katta hajmdagi kuy, usul va matnni eslab qolishi kerak bo‘lgan.
Toshmuhamedov o‘z mumtoz qo‘shiqlari bilan xalq orasida shuhrat qozongan.
V.A.Uspenskiy tomonidan Toshmuhamedov ijrosida “Chorgoh”, “Bayot”, “Ko‘chabog‘i”, “Suvora” va boshqalar maqomlar yozib olingan: Ushbu yozib olingan asarlar “O‘zbek vokal musiqasi” to‘plamidan joy olgan.
“Hurmat belgisi” ordeni va medallar bilan taqdirlangan. Qashqardaryo musiqali drama teatrining nomi ajoyib xonanda Mulla To‘ychi Toshmuhamedov sharafiga nomlangan. Toshkentdagi granplastinkalar zavodi ham Toshmuhamedov nomi bilan atalgan.