Tarjimai hol
Zokirov Qodir Zokirovich (1906 - 1992) - taniqli o‘zbek botanik olimi, O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasida (1956 yildan) xizmat ko‘rsatgan fan arbobi, Beruniy nomidagi davlat mukofoti sovrindori.
U 25 iyul 1906 yil Farg‘ona viloyatining Jalolobod (hozirgi Qirg‘iziston Respublikasining Osh viloyati) qishlog‘ida hunarmand oilasida dunyoga kelgan.
1920 yil “Savodsizlar” yoshlar tashkilotiga a’zo bo‘lib, faoliyatini yoshlarning iqtisodiy huquqlari bo‘limida mudirlik vazifasida boshlagan, so‘ngra, Kosich kasaba uyushmasi mas’ul kotibi va tuman qo‘mitasi byurosining a’zosi bo‘lgan. U “Oziq-ovqat taqsimoti” va “Yer islohoti” savodsizlikka barham berish tashkilotlarida faol ishtirok etgan.
1932 yil Pedagogika akademiyasini tamomlagan.
1937-1941 yillar O‘rta Osiyo universitetida ishlab, 1937 yil Samarqand davlat universiteti dotsenti bo’lgan va Botanika kafedrasi boshliq vazifasini bajaruvchisi etib tayinlangan. 1941-1949 yillar Toshkent pedagogika institutida faoliyatini davom ettirgan.
1941-1943 yillar O‘rta Osiyo universitetida dotsent va botanika kafedrasi mudiri vazifasini bajaruvchi lavozimiga tayinlangan, 1941-1949 yillar Toshkent pedagogika institutida faoliyatini davom ettiradi.
1943 yilning noyabridan 1952 yilga qadar Nizomiy nomidagi Toshkent pedagogika institutida kafedra mudiri lovozimida ishlagan.
1952-1956 yillar O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining Botanika instituti direktori.
1956-1957 yillar A.Navoiy nomidagi O‘zbek universiteti (hozirgi Samarqand) rektori.
1957 yil Q. Z. Zokirov qishloq xo‘jaligi fanlari Akademiyasining prezidenti etib saylangan.
1959-1963 yillar Oliy Majlis deputati.
1963-1966 yillar M.Ulug‘bek nomidagi Farg‘ona pedagogika instituti rektori. Mohir va chaqqon tashkilotchi Q. Z. Zokirov bu yerda ham xodimlarni tayyorlash va ilmiy ishlarni yaxshilash maqsadida ko‘pgina ishlarni amalga oshirgan.
K. Z. Zokirov boy pedagogik tajribaga ega. Uzoq yillar mobaynida Toshkent pedagogika institutining botanika kafedrasini boshqarish bilan birga, O‘rta Osiyo (hozirgi Milliy universitet) Samarqand davlat univerisiteti hamda Farg‘ona pedagogika instituti botanika kafedralarining ilmiy ishlarida faol ishtirok etgan. Bоtanikaga oid ko‘plab o‘quv qo‘llanmalar va dasturlar ishlab chiqqan olimlar sirasiga kiradi.
Gulchilik tasnifchisi o‘rnida K.Z.Zokirov qarag‘ay, grechixa, ko‘knor, qoraqiyot va boshqa o‘simliklar oilasiga doir tadqiqotlar olib borgan. U tomonidan yangi o‘simliklarning kelib chiqishi va oilasi o‘rnatildi, O‘rta Osiyo flora oilasini aniqlash kaliti tuzildi, Markaziy Osiyo hududiga qarab o‘simliklar qoplamining yuqori balandliklarini mintaqalashtirish masalalari, shuningdek, ushbu mintaqada qurg‘oqchilik doirasida o‘simliklarning o‘zgarishi ishlab chiqildi.
K.Z.Zokirov yuqori balandlik zonalarining mutloq yangicha belgilanish tamoyilini qo‘lladi, ularning nomenklaturasini (cho‘l, adir, tog‘, yaylov) ishlab chiqdi. Boshqa mualliflardan farqli o‘laroq, K.Z.Zokirov balandlik mintaqalar tasnifi asosiga landshaft, relef, gidrotermik sharoitlar va u bilan uzviy bog‘liq o‘simliklarni hamda maydondagi tuproq almashinishini joyladi.
Qodir Zokirovich katta e’tiborini O‘rta Osiyo jo‘g‘rofiy nomlar toponomikasiga qaratgan. Shogirdi X.A.Jamolxonov bilan birga botanikada ilmiy atamalar tamoyillarini va zaharli o‘simliklarning o‘zbekcha nomlanishining yagona tizimini ishlab chiqdi.
U 1968 yili Beruniy nomidagi Davlat mukofotiga sazovor bo‘lgan.
K.Z.Zokirovning tayanch ilmiy ishlaridan biri P.K.Zokirov bilan hamkorlikda ishlangan batamom yangi dunyo miqyosidagi o‘simliklar tasnifidir. U 1969 yil dunyo yuzini ko‘rgan, to‘liqroq ko‘rinishi esa 1978 yil tayyor bo‘lgan. Shuningdek, shogirdi Yu.P.Parpiyev bilan hajmi katta bo‘lmagan, lekin mohiyatan juda sermazmun bo‘lgan “Kandi jiinsi evalyutsiyasi haqida (Calligonum L/)” mavzusidagi ilmiy ishni ham yozgan. Unda nasllarning juda qiziq evolyutsiya chizmasi va mazkur o‘simliklarning vegetativ organlari taklif etilgan.
Botanika instituti direktori lavozimin egallar ekan, Qodir Zokirov botanik tadqiqotlarda resurs olib borish yo‘nalishiga chuqur va sinchkovlik ila katta e’tibor qaratadi.
Shuningdek, u teri oshlovchi va saponinli o‘simliklarni madaniyatga kiritish usullarini taklif qildi.
1992 yil atoqli olim va ajoyib inson Qodir Zokirovich Zokirovning hayoti va ijodiy yo‘liga o‘lim to‘g‘anoq bo‘ldi.
Ilmiy ishlari
• Zarafshon florasiga oid ma’lumotlar. Samarkand, 1941 y. (O‘zbDU ishlari. Yangi tarkib, № 28, 15-nashr).
• O‘rta osiyo va O‘zbekiston botanika jo‘g‘rofiyasida xududlar muammolari . //O‘zSSR FA sessiyasida ilmiy ma’ruza. -1947 y.- S.47-49
• Sho‘rsevar o‘simliklarning mikrohududlardagi o‘zgarishlari masalasi, "O‘zSSR byulleteni", 1947 y, № 10;
• O‘rta Osiyoda botanik jo‘g‘rofiya atamashunosligi va hududlar muammolari. Zarafshon vodiysining yuqori tekisliklari. “O‘rta Osiyo DU byulleteni”, 1947 yil, 25 nashr.
• Zarafshon daryosi hovuzining florasi va o‘simliklari, 1 b., Toshkent. 1955 yil.
• Adir hududini o‘zlashtirishni muvofiq tashkil etish masalasi //Qorako‘l yaylovlaridan muvofiq foydalanish va ularni yaxshilash bo‘yicha ilmiy asoslar: Tez. Ma’ruza. - Toshkent, 1967 y. -S. 3-6.
• Muqaddima. // O‘zbekistonning o‘simlik qoplamasi va undan oqilona foydalanish usullari. - Toshkent, 1973 y. - T.2.-S.3.
• SSSR sanoatida yoronguldan xom-ashyo o‘rnida foydalanish tavsiyalari. //Ma’lumot №85.-Toshkent: Fan, 1973 y.-14 s. S.X.Chevrenidi, L.P.Xaidmuhamedov bilan hamkorlikda.
• Ochqoq dashtning sho‘rlangan yerlarida qizilmiya yetishtirish tavsiyalari. //Ma’lumot, №86.-Toshkent: Fan, 1973 y. - 20 s. L.E.Pauzner bilan hamkorlikda.
• Botanika atamalarining entsiklopedik lug‘ati. - Toshkent: Fan, 1974 y. - 296 s. X.Jamalxonov bilan hamkorlikda.
• Botanika.//O‘zbekistonda fan. - Toshkent, 1974 y. - T.1: Tabiiy fanlar. - S.231-247. D.K.Saidov, I.I.Granitov bilan hamkorlikda.
• [Taqriz]. //O‘zb. biol. jurn.-1974.-№1. - S.63-64.-Kitobga taqriz.: Sodiqov S.S. Paxta ertapisharligi va hosildorligini oshirish. - Toshkent, 1972 y. - 324 s. I.A. Imamaliyev, L.G.Arutyunov, D.A. Musayev bilan hamkorlikda.
• O‘simliklar tipologiyasi tamoyillari. //3-10 iyul kunidagi 12 Xalqaro botanika kengashi uchun taqdim etilgan. 1975 y.-L., 1975. - S.185. P.K. Zokirov bilan hamkorlikda.