Таржимаи ҳол
Зокиров Қодир Зокирович (1906 - 1992) – таниқли ўзбек ботаник олими, Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясида (1956 йилдан) хизмат кўрсатган фан арбоби, Беруний номидаги давлат мукофоти совриндори.
У 25 июль 1906 йил Фарғона вилоятининг Жалолобод (ҳозирги Қирғизистон Республикасининг Ош вилояти) қишлоғида ҳунарманд оиласида дунёга келган.
1920 йил “Саводсизлар” ёшлар ташкилотига аъзо бўлиб, фаолиятини ёшларнинг иқтисодий ҳуқуқлар бўлимида мудирлик вазифасида бошлаган, сўнгра, Косич касаба уюшмаси масъул котиби ва туман қўмитаси бюросининг аъзоси бўлган. У “Озиқ-овқат тақсимоти” ва “Ер ислоҳоти” саводсизликка барҳам бериш ташкилотларида фаол иштирок этган.
1932 йил Педагогика академиясини тамомлаган.
1937-1941 йиллар Ўрта Осиё университетида ишлаб, 1937 йил Самарқанд давлат университети доценти бўлган ва Ботаника кафедраси бошлиқ вазифасини бажарувчиси этиб тайинланган. 1941-1949 йиллар Тошкент педагогика институтида фаолиятини давом эттирган.
1941-1943 йиллар Ўрта Осиё университетида доцент ва ботаника кафедраси мудири вазифасини бажарувчи лавозимига тайинланган, 1941-1949 йиллар Тошкент педагогика институтида фаолиятини давом эттиради.
1943 йилнинг ноябридан 1952 йилга қадар Низомий номидаги Тошкент педагогика институтида кафедра мудири ловозимида ишлаган.
1952-1956 йиллар Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг Ботаника институти директори.
1956-1957 йиллар А.Навоий номидаги Ўзбек университети (ҳозирги Самарқанд) ректори.
1957 йилда Қ. З. Зокиров қишлоқ хўжалиги фанлари Академиясининг президенти этиб сайланган.
1959-1963 йиллар Олий Мажлис депутати.
1963-1966 йиллар М.Улуғбек номидаги Фарғона педагогика институти ректори. Моҳир ва чаққон ташкилотчи Қ. З. Зокиров бу ерда ҳам ходимларни тайёрлаш ва илмий ишларни яхшилаш мақсадида кўпгина ишларни амалга оширган.
К. З. Зокиров бой педагогик тажрибага эга. Узоқ йиллар мобайнида Тошкент педагогика институтининг ботаника кафедрасини бошқариш билан бирга, Ўрта Осиё (ҳозирги Миллий университет) Самарқанд давлат универиситети ҳамда Фарғона педагогика институти ботаника кафедраларининг илмий ишларида фаол иштирок этган. Ботаникага оид кўплаб ўқув қўлланмалар ва дастурлар ишлаб чиққан олимлар сирасига киради.
Гулчилик таснифчиси ўрнида К.З.Зокиров қарағай, гречиха, кўкнор, қорақиёт ва бошқа ўсимликлар оиласига доир тадқиқотлар олиб борган. У томонидан янги ўсимликларнинг келиб чиқиши ва оиласи ўрнатилди, Ўрта Осиё флора оиласини аниқлаш калити тузилди, Марказий Осиё ҳудудига қараб ўсимликлар қопламининг юқори баландликларини минтақалаштириш масалалари, шунингдек, ушбу минтақада қурғоқчилик доирасида ўсимликларнинг ўзгариши ишлаб чиқилди.
К.З.Зокиров юқори баландлик зоналарининг мутлоқ янгича белгиланиш тамойилини қўллади, уларнинг номенклатурасини (чўл, адир, тоғ, яйлов) ишлаб чиқди. Бошқа муаллифлардан фарқли ўлароқ, К.З.Зокиров баландлик минтақалар таснифи асосига ландшафт, рельеф, гидротермик шароитлар ва у билан узвий боғлиқ ўсимликларни ҳамда майдондаги тупроқ алмашинишини жойлади.
Қодир Зокирович катта эътиборини Ўрта Осиё жўғрофий номлар топономикасига қаратган. Шогирди Х.А.Жамолхонов билан бирга ботаникада илмий атамалар тамойилларини ва заҳарли ўсимликларнинг ўзбекча номланишининг ягона тизимини ишлаб чиқди.
У 1968 йили Беруний номидаги Давлат мукофотига сазовор бўлган.
К.З.Зокировнинг таянч илмий ишларидан бири П.К.Зокиров билан ҳамкорликда ишланган батамом янги дунё миқёсидаги ўсимликлар таснифидир. У 1969 йил дунё юзини кўрган, тўлиқроқ кўриниши эса 1978 йил тайёр бўлган. Шунингдек, шогирди Ю.П.Парпиев билан ҳажми катта бўлмаган, лекин моҳиятан жуда сермазмун бўлган “Канди жиинси эвалюцияси ҳақида (Calligonum L/)” мавзусидаги илмий ишни ҳам ёзган. Унда наслларнинг жуда қизиқ эволюция чизмаси ва мазкур ўсимликларнинг вегетатив органлари таклиф этилган.
Ботаника институти директори лавозимин эгаллар экан, Қодир Зокиров ботаник тадқиқотларда ресурс олиб бориш йўналишига чуқур ва синчковлик ила катта эътибор қаратади.
Шунингдек, у тери ошловчи ва сапонинли ўсимликларни маданиятга киритиш усулларини таклиф қилди.
1992 йил атоқли олим ва ажойиб инсон Қодир Зокирович Зокировнинг ҳаёти ва ижодий йўлига ўлим тўғаноқ бўлди.
Илмий ишлари
• Зарафшон флорасига оид маълумотлар. Самарканд, 1941 й. (ЎзбДУ ишлари. Янги таркиб, № 28, 15-нашр).
• Ўрта осиё ва Ўзбекистон ботаника жўғрофиясида худудлар муаммолари . //ЎзССР ФА сессиясида илмий маъруза. -1947 й.- С.47-49
• Шўрсевар ўсимликларнинг микроҳудудлардаги ўзгаришлари масаласи, "ЎзССР бюллетени", 1947 й, № 10;
• Ўрта Осиёда ботаник жўғрофия атамашунослиги ва ҳудудлар муаммолари. Зарафшон водийсининг юқори текисликлари. “Ўрта Осиё ДУ бюллетени”, 1947 йил, 25 нашр.
• Зарафшон дарёси ҳовузининг флораси ва ўсимликлари, 1 б., Тошкент. 1955 йил.
• Адир ҳудудини ўзлаштиришни мувофиқ ташкил этиш масаласи //Қоракўл яйловларидан мувофиқ фойдаланиш ва уларни яхшилаш бўйича илмий асослар: Тез. Маъруза. - Тошкент, 1967 й. -С. 3-6.
• Муқаддима. // Ўзбекистоннинг ўсимлик қопламаси ва ундан оқилона фойдаланиш усуллари. - Тошкент, 1973 й. - Т.2.-С.3.
• СССР саноатида ёронгулдан хом-ашё ўрнида фойдаланиш тавсиялари. //Маълумот №85.-Тошкент: Фан, 1973 й.-14 с. С.Х.Чеврениди, Л.П.Хаидмуҳамедов билан ҳамкорликда.
• Очқоқ даштнинг шўрланган ерларида қизилмия етиштириш тавсиялари. //Маълумот, №86.-Тошкент: Фан, 1973 й. - 20 с. Л.Е.Паузнер билан ҳамкорликда.
• Ботаника атамаларининг энциклопедик луғати. - Тошкент: Фан, 1974 й. - 296 с. Х.Жамалхонов билан ҳамкорликда.
• Ботаника.//Ўзбекистонда фан. - Тошкент, 1974 й. - Т.1: Табиий фанлар. - С.231-247. Д.К.Саидов, И.И.Гранитов билан ҳамкорликда.
• [Тақриз]. //Ўзб. биол. журн.-1974.-№1. - С.63-64.-Китобга тақриз.: Содиқов С.С. Пахта эртапишарлиги ва ҳосилдорлигини ошириш. - Тошкент, 1972 й. - 324 с. И.А. Имамалиев, Л.Г.Арутюнов, Д.А. Мусаев билан ҳамкорликда.
• Ўсимликлар типологияси тамойиллари. //3-10 июль кунидаги 12 Халқаро ботаника кенгаши учун тақдим этилган. 1975 й.-Л., 1975. - С.185. П.К. Зокиров билан ҳамкорликда.