Tarjimai hol
Ensiklopediyachi olim, astronom, faylasuf, tarixchi, ilm-fan muammolari tadqiqotchisi Sharofiddin Ali Yazdiy haqida to‘xtalib o‘tamiz
Sharofiddin Ali Yazdiy Taft (Eron) qishlog‘ida dunyoga keladi. 1415-1419-yillarda u hukmdor Ibrohim Sultonning saroyida, Ali Yazdiy Xuroson hukmdori Amir Temurning o‘g‘li Shohruhmirzoga xizmat qildi. Keyinchalik Shohruhmirzoning buyrug‘iga ko‘ra Ali Yunusxonning murabbiysi bo‘lgan. 1419-1425-yillarda o‘zining asosiy asari hisoblangan “Zafarnoma” (Fotihlar kitobi)ni yozdi, albatta bu asar sohibqiron erishgan g‘alabalari va harbiy yurishlariga bag‘ishlangan.
1442—1446-yillarda u Qozvana, Sulton, Roya, Qama (Eron) — Shohruhmirzo nevarasi Sulton Muhammad humdorlari qo‘llarida xizmat vazifasini o‘tadi. 1447-yil Samarqandga keldi, Mirzo Ulug‘bek bilan falakiyot ilmi tadqiqotlarini so‘nggi bosqichlarida ishtirok etdi. Shohruhmirzo vafotidan keyin ona Vataniga qaytib, umrining qolgan qismini shu yerda o‘tkazdi. 1454-yili Taft shahrida vafot etdi va o‘sha joyga dafn etildi.
Yazdiy 13 ta ilmiy ish yaratib, ularning orasida “Zafarnoma” (Fotihlar kitobi) asari mashhurlikka erishgan.
Muallif o‘z ijodiy ishida turklarning kelib chiqish tarixi, Chingizxon tarixi, XIV asr boshlarida Markaziy Osiyo va qo‘shni mamlakatlardagi siyosiy ahvoli ichki urushlar va tarqoqlikning kuchayishi natijasida sohibqiron Amir Temur maydonga chiqqanini ta’kidlab o‘tgan. Ali Yazdiy Amir Temurning Movaraunnahr barpo etishini keng va to‘liq tushuncha berib o‘tgan.
Ali Yazdiyning tarixiy “Zafarnoma” asari orqali dunyoga tanilgan. Ushbu solnoma Amir Temurning hukmronlik davri voqea-hodisalarini XIV—XV asrlarda tarixiy manba sifatida nafaqat O‘rta Osiyo, Oltin O‘rda, Eron va Afg‘onistonlarni o‘z ichiga oladi. Bundan tashqari, Ali Yazdiyning adabiyot va tilshunoslik, falakiyot, musiqa sohasida hamda so‘fizm nazariyasi muammolari bartaraf etishda hissa qo‘shishi yuqori baholanadi.
Alisher Navoiyning guvohlik berishicha, Yali Yazdiy mukammal inson va olim sifatida tan olganligini qayd etadi. “Zafarnoma” asarini Lutfiy XV—XVI asrlarda nazm holatiga keltiradi, fors tilida bu asarni Hotifiy tarjima qiladi. XVI asrlarda “Zafarnoma” asarini Muhammad Ali Buxoriy o‘zbek tiliga tarjima qiladi. 1822-1823-yillarda Xudoyberdi Xivoqi qisqartirilgan ko‘rinishda xorazm tiliga aylantiradi.
XVIII asrlarda “Zafarnoma” ba’zi bir qismlari fransuz, ingliz va rus tillariga tarjima qilinadi.
