Tarjimai hol
Nodir Muhammad — Buxoro xonligining to‘rtinchi xoni o‘zbeklarning jonidlar sulolasidan – Ashtarxoniylarga borib taqaladi, hukmronlik yillari 1642-1645.
Nodir Muhammad hukmronligi davrida (1642—1645) Turkiston va Toshkent Ashtarxoniylar davlati tarkibida qolgan. Bu haqda Qipchoqxon guvohlik beradi: “Turkistonning eng uzoq joylarida va Murg‘od daryosi qirg‘og‘igacha xutba va tangalarga uning ismi bilan zarb urilgan. Lekin aholi ashtarxoniylar saltanatiga qarshilik ko‘rsatishlari davom etardi, negaki muallif keyinchalik Nodir Muhammad “Nazarboyni va amirlarning katta qismini Andijon va Turkiston ishlari qurilishiga va tartibga solishni jalb etgan”.
Nodir Muhammadxon hukmdorlikda siyosiy kuch muvozanatini saqlay olmay, natijada, markazdagi qochirma kuch bo‘linib ketаdi. Bu galgi g‘alayon Xo‘jandda bo‘lib o‘tadi.
Xo‘jand g‘alayoni barcha Buxoro xonligiga tarqab ketadi. Nodir Muhammad harbiylari bilan ko‘rsatma berayotgan taqdirda ham ularning qo‘li baland keladi. Bir necha marotaba to‘qnashuvdan so‘ng u Balxga qochib ketishga majbur bo‘ladi. Biroq uning o‘g‘illari Nodir Muhammadga qarshi chiqishadi. Shunda hukmdor isyonlarga dosh berolmay, ularning tahdidini qabul qiladi. U Hindiston hukmdori Boburning nasli Shoh Jahonni (1623—1659) yordamga chaqiradi.
Tez orada, buxorolik xonga dushman qo‘shinning asosiy maqsadi - Buxoro xonligi hududini ishg‘ol qilib, uni asir qilib olishni niyat qilganini va bu kuch Hindiston orqali ekanligi ma’lum bo‘ladi. Xon katta qiyinchilik bilan Eronga borib, Eron shohidan Buxorodagi hokimiyatini tiklab berishini iltimos qiladi.
Xojikentdagi g‘alayon Buxoro xonining taqdiriga ta’sir ko‘rsatib, Nodir Muhammadxonga qarshi isyonga, hind va eronlik qo‘shinlarning bostirib kirishi va, nihoyat, Nodir Muhammadxonning taxtdan voz kechishiga sabab bo‘ladi. Nodir Muhammadxon Balxga, safaviylar oldiga qochishga majbur bo‘ladi, taxtni esa Abdulazizxon (1645-1680) egallaydi.
Nodir Muhammadxon hukmronligi davrida Rossiya bilan faol diplomatik va savdo aloqalari qo‘llab-quvvatlangan. 1642 yil Mixail Fyodorovich Buxoroga Goroxov va Gribovlar boshchiligida elchilarni yuboradi. 1644 yil Nodir Muhammadxon Moskvaga Qozi Nogayni elchi qilib yuboradi.
Nodir Muhammadxonning buyrug‘i bilan taniqli olim Mahmud ibn Vali “Baxr al-asror” (Sirlar dengisi) mashhur ensiklopediyasini yozadi.
Nodir Muhammadxon 1651 yil Haj safari vaqtida vafot etadi va Madina shahriga, o‘zining akasi Imomqulixon qabri oldiga dafn etiladi.